Güç, Toplum ve Eşitlik Arasında: Saydaş Ne Demek?
Toplumsal düzenin dokusunu oluşturan güç ilişkilerini incelediğimizde, dilin ve kavramların nasıl iktidar üretiminde rol oynadığını fark ederiz. Bir siyaset bilimci olarak sık sık şu soruyu sorarım: Bir kavramın anlamı, toplumsal yapıyı değiştirebilir mi? İşte “saydaş” kavramı tam da bu noktada devreye girer. Yalnızca bir kelime değil, aynı zamanda bir ideali, bir eşitlik tahayyülünü temsil eder. Bu yazıda “saydaş” kavramını iktidar, kurumlar, ideoloji ve vatandaşlık ekseninde ele alarak; toplumsal cinsiyet perspektifleriyle yeniden düşünelim.
Saydaş Kavramının Anlamı: Dildeki Eşitliğin İzinde
“Saydaş”, Türkçede “eşit değer gören”, “denk tutulan”, “benzer haklara sahip olan” anlamına gelir. Bu kavram, toplumsal ilişkilerde bir hiyerarşi reddi içerir. Bir başka deyişle, saydaşlık; bireylerin yalnızca yasalar önünde değil, toplumsal değer yargıları içinde de eşit sayılmasını ifade eder.
Siyaset bilimi açısından bakıldığında bu, vatandaşlığın derinleşmiş hâlidir. Çünkü modern devletlerde her birey hukuken eşittir; ama bu eşitliğin toplumsal yaşama yansıması çoğu zaman eksik kalır. İşte “saydaş” kavramı, bu eksikliği tamamlamak için ortaya çıkar: eşit hak, eşit ses, eşit saygı.
İktidar ve Saydaşlık: Gücün Yeniden Dağıtımı
Foucault’nun güç teorisinden hareketle biliyoruz ki, iktidar yalnızca devlette ya da otoritede değil, her ilişkide gizlidir. Güç, dağıtıldığı yerlerde yeniden biçimlenir. “Saydaş” düşüncesi bu dağılımı dengeleyen bir etik öneri sunar.
Toplumda güç genellikle erkek merkezli, stratejik ve rekabetçi biçimlerde işler. Erkek egemen siyaset biçimleri, kazanma, üstünlük kurma ve kontrol etme üzerine inşa edilmiştir. Ancak saydaşlık, gücün paylaşılabilir olduğunu savunur. Kadınların demokratik katılım, uzlaşı ve toplumsal etkileşim odaklı yaklaşımıyla birleştiğinde, bu kavram siyasal yaşamda yepyeni bir denge yaratır. Saydaş bir toplum, gücü tek merkezden değil, ağ biçiminde örgütler. Her bireyin sesi, karar alma süreçlerine eşit düzeyde yansır.
Kurumlar ve İdeoloji Bağlamında Saydaşlık
Kurumlar, ideolojilerin beden bulmuş hâlleridir. Devlet, aile, okul ve medya; toplumun saydaşlık anlayışını ya güçlendirir ya da bastırır.
Bir toplumda saydaşlık yoksa, eğitim sistemi rekabeti; hukuk sistemi ayrıcalığı; medya ise sessizliği üretir. Oysa saydaş bir ideoloji, kurumların içine adalet ve katılımcılık ilkelerini yerleştirir.
Örneğin, eğitimde saydaşlık demek, sadece eşit fırsatlar değil, farklılıkların da eşit değerde kabul edilmesi demektir. Kadınların, LGBTQ+ bireylerin, azınlıkların veya yoksulların sesleri yalnızca “temsil edilen” değil, “saygı duyulan” sesler hâline gelir.
Vatandaşlık ve Saydaşlık: Hakların Ötesinde Bir Bilinç
Klasik vatandaşlık anlayışı, bireyin devlete karşı hak ve yükümlülüklerini tanımlar. Ancak saydaşlık, bu ilişkiyi karşılıklı dayanışmaya dönüştürür.
Bir vatandaş, yalnızca yasa önünde eşit değil; aynı zamanda toplumsal varoluşta eşit saygı gören bir bireydir. Bu noktada siyasal katılımın biçimi değişir. Oy vermek bir hak olmaktan çıkar, ortak geleceğe yön verme eylemine dönüşür.
Saydaşlık, toplumun pasif bireylerini aktif yurttaşlara dönüştürür. Gücün temsili yerine, gücün paylaşımı esastır.
Toplumsal Cinsiyet Perspektifi: Erkek Gücü ve Kadın Diyaloğu
Erkeklerin güç merkezli siyaseti çoğu zaman iktidarın korunmasına, kadınların katılım odaklı yaklaşımı ise iktidarın paylaşılmasına dayanır. Saydaşlık, bu iki yönelimi birleştiren bir köprü kurar.
Bir toplumda hem stratejik zekâ hem empatik duyarlılık birlikte işlediğinde, siyasal düzen daha dengeli hâle gelir. Kadınların demokratik katılım vizyonu, erkeklerin kurumsal organizasyon gücüyle birleştiğinde, saydaş bir düzenin temelleri atılır. Saydaşlık, cinsiyetler arası bir yarış değil, karşılıklı güçlenmenin siyasal ifadesidir.
Saydaşlık Üzerine Provokatif Sorular
– Gerçekten eşit bir toplumda mı yaşıyoruz, yoksa sadece “eşitlik yanılsaması” içinde mi huzur buluyoruz?
– Gücü paylaşmak, iktidarı zayıflatır mı yoksa daha sürdürülebilir kılar mı?
– Kadınların katılımı olmadan bir toplum saydaş olabilir mi?
– Saygı görmeyen vatandaşlık, gerçekten vatandaşlık mıdır?
Sonuç: Saydaşlığın Politik Ahlakı
“Saydaş” olmak, sadece hukuki bir eşitlik değil; etik, duygusal ve politik bir sorumluluktur. Bu kavram, bireylerin birbirini değerli görme biçimidir.
Bir siyaset bilimci olarak şunu söyleyebilirim: Toplum, gücün kimde olduğuna değil, gücün nasıl paylaşıldığına göre olgunlaşır. Saydaşlık, bu paylaşımın en insani biçimidir. Gerçek demokrasi, birbirimizi yalnızca duymakla değil, birbirimize “saydaş” olarak bakmakla başlar.