Katılma Hesabı Caiz mi? Küresel ve Yerel Bakıştan Bir İnanç, Finans ve Vicdan Tartışması
“Hem param çalışsın hem de haram olmasın” düşüncesi bugün milyonlarca insanın zihnini meşgul ediyor. Özellikle faiz hassasiyetine sahip bireyler için katılma hesabı, modern finans dünyasında vicdanla cüzdanı buluşturmanın bir yolu gibi görünüyor. Ancak mesele sadece bir banka ürünü değil; kökleri yüzyıllar öncesine uzanan bir inanç tartışması, küresel finans sisteminin bugünkü dengeleri ve bireyin kendi etik sınırlarıyla ilgili bir yolculuk.
Katılma Hesabı Nedir? Basit Bir Tanımın Ötesi
Katılma hesabı, klasik mevduat hesabından farklı olarak faiz garantisi yerine kâr-zarar ortaklığı esasına dayanır. Yani paranız bir ticari faaliyete, projeye veya finansman operasyonuna dâhil edilir; buradan elde edilen kazanç paylaşılır, zarar varsa bu da hesaba yansır. Kulağa “İslami finansın vicdanlı çözümü” gibi gelse de, bu yapının gerçekten caiz olup olmadığı hâlâ tartışmalı.
İslam Hukuku Perspektifinden: Faizden Kaçışın Alternatifi mi?
İslam hukukuna göre faiz (riba) açıkça haramdır. Bu yüzden katılma hesabı, “faizsiz finans” mottosuyla bu yasağı delmeden kazanç sağlama iddiasındadır. Temel fark şu: Klasik mevduatta getiri sabittir ve banka zarara uğrasa da size faiz öder. Katılma hesabında ise banka zarar ederse siz de zarar edebilirsiniz. Bu, İslam fıkhında “mudaraba” veya “müshareda” gibi ortaklık modellerine dayanır ve çoğu fıkıh kurulu tarafından caiz kabul edilir.
Ancak bazı âlimler burada bir sorun görür: Katılma hesabı kâğıt üstünde ortaklık gibi görünse de, pratikte banka yine belirli bir getiri aralığında kâr payı dağıtır ve zarara uğrama ihtimali çok düşüktür. Bu da “gizli faiz” tartışmalarını beraberinde getirir.
Küresel Bakış: Malezya’dan İngiltere’ye Farklı Yaklaşımlar
Katılım bankacılığı yalnızca Türkiye’de değil, Malezya’dan İngiltere’ye, Suudi Arabistan’dan Endonezya’ya kadar birçok ülkede büyüyen bir finans modelidir. Ancak uygulama biçimleri ve dinî denetim anlayışı ülkeden ülkeye değişir.
Örneğin Malezya’da Şeriat danışma kurulları çok daha katıdır; her ürün ayrı ayrı onaylanır ve bankalar düzenli olarak fıkıh denetiminden geçer. İngiltere’de ise daha esnek bir model vardır; ürünlerin Şeriat’a uygunluğu bağımsız danışma kurullarının görüşlerine göre belirlenir. Bu çeşitlilik, “caiz” kavramının tek bir tanımının olmadığını ve yorumun kültürel bağlama göre değişebildiğini gösterir.
Yerel Dinamikler: Türkiye’de Katılma Hesabına Bakış
Türkiye’de katılım bankaları son 20 yılda ciddi bir büyüme kaydetti. Dini hassasiyeti yüksek bireyler için önemli bir alternatif haline geldi. Ancak uygulamaya yönelik eleştiriler de az değil:
- Şeffaflık eksikliği: Bankalar, hangi projelere yatırım yapıldığını ve kârın nasıl oluştuğunu çoğu zaman detaylı açıklamaz.
- Risk paylaşımı ilkesinin zayıflığı: Zarar durumlarının çok nadir yaşanması, gerçek bir ortaklık olup olmadığı sorusunu doğurur.
- Standart eksikliği: Farklı bankalar farklı uygulamalar benimser; bu da güven sorununa yol açar.
Tüm bunlara rağmen, Türkiye’deki birçok dini otorite ve fetva kurulu katılma hesaplarını “caiz” olarak nitelendirir. Ancak bu, bireyin kendi sorgulamasını yapmasına engel değildir. “Kâr payı oranı neden hep aynı aralıkta? Gerçekten zarar riski var mı? Para nereye yatırılıyor?” gibi sorular sorulmadıkça, sistemin içyüzü eksik kalır.
Toplumsal ve Ahlaki Boyut: Sadece Para Meselesi Değil
Katılma hesabı meselesi sadece dinî veya finansal değil, aynı zamanda ahlaki bir meseledir. Bir yandan helal kazanç arayışını temsil ederken, diğer yandan “etik yatırım” kavramını da gündeme taşır. Paranız sadece faizli işlemlerden uzak mı duruyor, yoksa topluma faydalı projelerde mi kullanılıyor? Bu soruların yanıtı, katılma hesabının ruhunu anlamak açısından hayati önem taşır.
Geleceğe Bakış: Dijitalleşme ve Yeni Tartışmalar
Gelecekte katılma hesaplarının sadece bankalarla sınırlı kalmadığını göreceğiz. Blockchain tabanlı mudaraba platformları, dijital yatırım ortaklıkları ve küresel fonlama modelleri gündeme gelecek. Bu da “caiz” tartışmasını yeni boyutlara taşıyacak. Geleneksel fetva yaklaşımları yeterli olacak mı? Yoksa yeni bir fıkıh diline mi ihtiyaç duyacağız?
Sonuç: Cevap Fetvada Değil, Sorgulamada
“Katılma hesabı caiz mi?” sorusunun yanıtı evet olabilir, hayır olabilir… Ama en doğrusu, körü körüne verilen fetvalara değil, bilinçli bir sorgulamaya güvenmektir. Caiz olup olmadığı kadar önemli olan, nasıl çalıştığı ve neye hizmet ettiğidir. Belki de en kritik soru şudur: Paranız sadece size mi kazandırıyor, yoksa topluma da bir değer üretiyor mu?
Şimdi söz sizde. Katılma hesabı deneyiminizi, tereddütlerinizi ve sorularınızı paylaşın. Belki de bu tartışmayı birlikte büyütürsek, hem vicdanen hem de ekonomik olarak daha güçlü bir model inşa edebiliriz.